Wyprawa na górę, która "tak wysoka,że z niej w dniu jasnym widać Sandomierz..."
Zaznaczony przebieg trasy obejmuje część szczytową Góry Chełmo.
Proponujemy wyprawę na najwyższą górę Wzgórz
Radomszczańskich, Górę Chełmo (323 m n.p.m.)
"Chełm, góra w ziemi
Sieradzkiej, inna od poprzedzającej, cała skalista, nad wsią tegoż nazwiska, niedaleko miasteczka
Przedborza, tak wysoka,że z niej w dniu jasnym widać "Sandomierz, Olsztyn, Miechów, Częstochowę,
Piotrków, Łysą górę i wiele miasteczek. Na niej kościół zmurowany przez Piotra pana na
Skrzynnie, i siedmią rowami głębokiemi obwiedziony."
Tak o Górze Chełmo pisał w
XV wieku Jan Długosz w swym dziele „Chorographia Regni Poloniae”.
Czy
rzeczywiście można z niej zobaczyć Sandomierz? Dziś, z racji na zalesienie, trudno to zweryfikować.
Są jednak niedawne relacje obserwacji naszej bohaterki z Góry Zborów (58 km w linii prostej)
czy Wolbromia (prawie 80 km). Jedno jest pewne, widoczne z daleka wzniesienie zbudowane z piaskowców
wczesnokredowych, górujące nad okolicą, do dziś owiane jest nimbem tajemniczości.
Charakterystyczny kształt Góry
Chełmo.
Porośnięte lasem
mieszanym, skrywa pochodzące z pierwszej połowy X wieku grodzisko. Badacze twierdzą, iż prócz
funkcji obronnych wcześniej mogło być miejscem kultu. W dniu 23 listopada 1967 utworzony został w
tym miejscu rezerwat przyrody leśno-archeologiczny Góra
Chełmo.
Pierwsze badania archeologiczne prowadzono w latach 50. XX
wieku, były one jednak na niewielką skalę. Dopiero w 2013 r. zastosowanie nowych technik badawczych
pozwoliło poznać wielkość i złożoność tego grodziska. Jego powierzchnia to 11 ha, co czyni go
największym tego typu obiektem w Polsce Centralnej, i jednym z największych w kraju. Wykonane w
technice LIDAR zdjęcia lotnicze pokazały kształt umocnień grodu, składający się z 7 wałów i fos,
dotąd skrywanych wśród porastającej je roślinności. Dalsze badania pokazały, że było to miejsce
zamieszkałe, stanowiące ważny ośrodek osadniczy.
Zdjęcie lotnicze i zdjęcie
wykonane w technologii LIDAR. Widoczne różnice w dokładności odzwierciedlenia szczegółowości rzeźby
terenu. źródło: mapy.geoportal.gov.pl
Odległość od Radomska do rezerwatu to około 27 km. Jadąc
samochodem najlepiej wybrać drogę krajową 42 i w miejscowości Granice skręcić do wsi Chełmo, skąd po
przejechaniu nieco ponad 2 km w kierunku południowym docieramy do miejsca parkingowego na skraju
lasu.
Miejsce,
w którym możemy rozpocząć swą wędrówkę po Rezerwacie Góra Chełmo.
Planując wyprawę rowerową, lepiej wybrać wariant przez
Dziepółć-Dmenin-Smotryszów-Babczów-Zagórze. Jest to droga ciekawa krajobrazowo, i co najważniejsze,
o mniejszym natężeniu ruchu samochodowego.
Po przybyciu na plac parkingowy, możemy
rozpocząć wędrówkę po tym tajemniczym miejscu. Nie ma tu wyznaczonych ścieżek, więc poznając teren
rezerwatu starajmy się poruszać drogach już wydeptanych, nie niszcząc roślinności. Jedyną pamiątką
niech będą nasze wspomnienia i fotografie.
Kierując się w kierunku zachodnim, początkowo
wykorzystując przebiegający tu szlak czerwony "Partyzancki", po przejściu około 450 m podnóżem góry,
skręcamy na południe. Pokonując strome podejście dochodzimy do wychodni piaskowców, będących
pozostałością dawnych kamieniołomów.
Fragment dawnego kamieniołomu
piaskowca.
Inskrypcje wyryte w
ścianie piaskowca.
To bardzo
ciekawe miejsce. Na odsłoniętych skałach znajdują się liczne inskrypcje, które wyryli ludzie na
przestrzeni ponad 100 lat. Najstarsza z nich pochodzi z 1902 roku. Stanowią one coś na kształt
tablicy pamięci.
Od tego miejsca dzieli nas już chwila, by stanąć na szczycie Góry Chełmo.
Otoczony wałami grodziska płaski szczyt góry porośnięty jest starymi drzewami. Na środku znajdują
się pozostałości fundamentów wieży obserwacyjnej.
Las w wiosennej szacie, w głębi widać
fragment wałów.
Widoczny fragment wałów w
górnej części grodziska.
Pozostałości
po dawnej wieży obserwacyjnej.
Warto
tu chwilę odpocząć i wyobrazić sobie, jak to miejsce mogło wyglądać tysiąc lat wcześniej. Kiedy
mieszkali tu ludzie, gdy była to tętniąca życiem osada.
Próba wizualizacji grodu na
Górze Chełmo. Podkład przestrzenny terenu jest stanem obecnym i pozwala na łatwiejsze rozpoznanie
topografii terenu.
źródło: Jerzy Sikora – Gunther, https://gunthera.wordpress.com
źródło: Jerzy Sikora – Gunther, https://gunthera.wordpress.com
Schodząc ze szczytu kierujemy się na południowe zbocze góry.
Przekraczamy kolejne wały grodziska poruszając się dawną drogą, którą musieli przemieszczać się jego
mieszkańcy.
Mijany las pozwala nam poznać wiele gatunków roślin charakterystycznych
dla borów mieszanych. Przewaga drzew liściastych w rezerwacie stwarza specyficzne warunki dla
pozostałych roślin, objawiające się małą ilością docierającego do podłoża światła. Dzięki temu
głównymi gatunkami zasiedlającymi runo są rośliny cieniolubne, tzw. skiofity. Charakterystyczne dla
nich są duże liście i kwitnienie przypadające na okres wczesnowiosenny. Licznie występuje
przylaszczka pospolita, kopytnik pospolity, marzanka wonna, szczawik zajęczy.
Kwitnąca w rezerwacie Góra Chełmo
przylaszczka pospolita.
Charakterystyczne liście
kopytnika.
Kwitnące łany marzanki
wonnej.
Po kilku minutach
wychodzimy z lasu i znajdujemy się u podnóża Góry Chełmo. Roztacza się stąd piękny widok na
południowo wschodni kraniec Powiatu Radomszczańskiego.
Kolejną atrakcją są kamieniołomy
piaskowca kredowego.
Kamieniołomy w zimowej szacie.
Wydobyty piaskowiec posłuży być może do wykonania architektury
ogrodowej.
Wydobywany od przynajmniej X. wieku kamień służył
głównie jako miejscowy budulec. Stosowano go również do nagrobków, detali architektonicznych (np. w
kościołach w Wielgomłynach czy odległych Pabianicach). Dziś charakterystyczny czerwony chełmski i
zagórski piaskowiec przeżywa swoisty renesans, użytkowany jest głównie jako kamień elewacyjny i do
małej architektury. Odkrywki dają doskonałą okazję do zapoznania się z budową geologiczną
rejonu.
Tu możemy zakończyć naszą wycieczkę.
Jeśli zostało
nam jeszcze sił i czasu, polecamy kugiel i lody w pobliskim Przedborzu. A może odpoczynek nad
Pilicą. W Powiecie Radomszczańskim nie można się nudzić.