Wyprawa na górę, która "tak wysoka,że z niej w dniu jasnym widać Sandomierz..."

Zaznaczony przebieg trasy obejmuje część szczytową Góry Chełmo.

Proponujemy wyprawę na najwyższą górę Wzgórz Radomszczańskich, Górę Chełmo (323 m n.p.m.)

"Chełm, góra w ziemi Sieradzkiej, inna od poprzedzającej, cała skalista, nad wsią tegoż nazwiska, niedaleko miasteczka Przedborza, tak wysoka,że z niej w dniu jasnym widać "Sandomierz, Olsztyn, Miechów, Częstochowę, Piotrków, Łysą górę i wiele miasteczek. Na niej kościół zmurowany przez Piotra pana na Skrzynnie, i siedmią rowami głębokiemi obwiedziony."

Tak o Górze Chełmo pisał w XV wieku Jan Długosz w swym dziele „Chorographia Regni Poloniae”.

Czy rzeczywiście można z niej zobaczyć Sandomierz? Dziś, z racji na zalesienie, trudno to zweryfikować. Są jednak niedawne relacje obserwacji naszej bohaterki z Góry Zborów (58 km w linii prostej) czy Wolbromia (prawie 80 km). Jedno jest pewne, widoczne z daleka wzniesienie zbudowane z piaskowców wczesnokredowych, górujące nad okolicą, do dziś owiane jest nimbem tajemniczości.

Charakterystyczny kształt Góry Chełmo.

Porośnięte lasem mieszanym, skrywa pochodzące z pierwszej połowy X wieku grodzisko. Badacze twierdzą, iż prócz funkcji obronnych wcześniej mogło być miejscem kultu. W dniu 23 listopada 1967 utworzony został w tym miejscu rezerwat przyrody leśno-archeologiczny Góra Chełmo.

Pierwsze badania archeologiczne prowadzono w latach 50. XX wieku, były one jednak na niewielką skalę. Dopiero w 2013 r. zastosowanie nowych technik badawczych pozwoliło poznać wielkość i złożoność tego grodziska. Jego powierzchnia to 11 ha, co czyni go największym tego typu obiektem w Polsce Centralnej, i jednym z największych w kraju. Wykonane w technice LIDAR zdjęcia lotnicze pokazały kształt umocnień grodu, składający się z 7 wałów i fos, dotąd skrywanych wśród porastającej je roślinności. Dalsze badania pokazały, że było to miejsce zamieszkałe, stanowiące ważny ośrodek osadniczy.

Zdjęcie lotnicze i zdjęcie wykonane w technologii LIDAR. Widoczne różnice w dokładności odzwierciedlenia szczegółowości rzeźby terenu. źródło: mapy.geoportal.gov.pl

Odległość od Radomska do rezerwatu to około 27 km. Jadąc samochodem najlepiej wybrać drogę krajową 42 i w miejscowości Granice skręcić do wsi Chełmo, skąd po przejechaniu nieco ponad 2 km w kierunku południowym docieramy do miejsca parkingowego na skraju lasu.

Miejsce, w którym możemy rozpocząć swą wędrówkę po Rezerwacie Góra Chełmo.

Planując wyprawę rowerową, lepiej wybrać wariant przez Dziepółć-Dmenin-Smotryszów-Babczów-Zagórze. Jest to droga ciekawa krajobrazowo, i co najważniejsze, o mniejszym natężeniu ruchu samochodowego.

Po przybyciu na plac parkingowy, możemy rozpocząć wędrówkę po tym tajemniczym miejscu. Nie ma tu wyznaczonych ścieżek, więc poznając teren rezerwatu starajmy się poruszać drogach już wydeptanych, nie niszcząc roślinności. Jedyną pamiątką niech będą nasze wspomnienia i fotografie.

Kierując się w kierunku zachodnim, początkowo wykorzystując przebiegający tu szlak czerwony "Partyzancki", po przejściu około 450 m podnóżem góry, skręcamy na południe. Pokonując strome podejście dochodzimy do wychodni piaskowców, będących pozostałością dawnych kamieniołomów.

Fragment dawnego kamieniołomu piaskowca.

Inskrypcje wyryte w ścianie piaskowca.

To bardzo ciekawe miejsce. Na odsłoniętych skałach znajdują się liczne inskrypcje, które wyryli ludzie na przestrzeni ponad 100 lat. Najstarsza z nich pochodzi z 1902 roku. Stanowią one coś na kształt tablicy pamięci.

Od tego miejsca dzieli nas już chwila, by stanąć na szczycie Góry Chełmo. Otoczony wałami grodziska płaski szczyt góry porośnięty jest starymi drzewami. Na środku znajdują się pozostałości fundamentów wieży obserwacyjnej.

Las w wiosennej szacie, w głębi widać fragment wałów.

Widoczny fragment wałów w górnej części grodziska.

Pozostałości po dawnej wieży obserwacyjnej.

Warto tu chwilę odpocząć i wyobrazić sobie, jak to miejsce mogło wyglądać tysiąc lat wcześniej. Kiedy mieszkali tu ludzie, gdy była to tętniąca życiem osada.

Próba wizualizacji grodu na Górze Chełmo. Podkład przestrzenny terenu jest stanem obecnym i pozwala na łatwiejsze rozpoznanie topografii terenu.
źródło: Jerzy Sikora – Gunther, https://gunthera.wordpress.com

Schodząc ze szczytu kierujemy się na południowe zbocze góry. Przekraczamy kolejne wały grodziska poruszając się dawną drogą, którą musieli przemieszczać się jego mieszkańcy.

Mijany las pozwala nam poznać wiele gatunków roślin charakterystycznych dla borów mieszanych. Przewaga drzew liściastych w rezerwacie stwarza specyficzne warunki dla pozostałych roślin, objawiające się małą ilością docierającego do podłoża światła. Dzięki temu głównymi gatunkami zasiedlającymi runo są rośliny cieniolubne, tzw. skiofity. Charakterystyczne dla nich są duże liście i kwitnienie przypadające na okres wczesnowiosenny. Licznie występuje przylaszczka pospolita, kopytnik pospolity, marzanka wonna, szczawik zajęczy.

Kwitnąca w rezerwacie Góra Chełmo przylaszczka pospolita.

Charakterystyczne liście kopytnika.

Kwitnące łany marzanki wonnej.

Po kilku minutach wychodzimy z lasu i znajdujemy się u podnóża Góry Chełmo. Roztacza się stąd piękny widok na południowo wschodni kraniec Powiatu Radomszczańskiego.

Kolejną atrakcją są kamieniołomy piaskowca kredowego.

Kamieniołomy w zimowej szacie.

Wydobyty piaskowiec posłuży być może do wykonania architektury ogrodowej.

Wydobywany od przynajmniej X. wieku kamień służył głównie jako miejscowy budulec. Stosowano go również do nagrobków, detali architektonicznych (np. w kościołach w Wielgomłynach czy odległych Pabianicach). Dziś charakterystyczny czerwony chełmski i zagórski piaskowiec przeżywa swoisty renesans, użytkowany jest głównie jako kamień elewacyjny i do małej architektury. Odkrywki dają doskonałą okazję do zapoznania się z budową geologiczną rejonu.

Tu możemy zakończyć naszą wycieczkę.

Jeśli zostało nam jeszcze sił i czasu, polecamy kugiel i lody w pobliskim Przedborzu. A może odpoczynek nad Pilicą. W Powiecie Radomszczańskim nie można się nudzić.

opracował: Marcin Borowiecki